Spis umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika

Powodzenie restrukturyzacji, jako procedury nakierowanej na uniknięcie ogłoszenia upadłości oraz dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa, możliwe jest dzięki szeregowi instrumentów prawnych przewidzianych przez ustawodawcę. W tym zakresie na szczególną uwagę zasługuje zakaz wypowiadania umów w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego ze względu na brak spłaty zadłużenia objętego układem. Katalog takich umów sformułowany w art. 256 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (dalej: „PR”) obejmuje następujące umowy:

• najmu i dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika,
• kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania,
• leasingu,
• ubezpieczeń majątkowych,
• rachunku bankowego,
• poręczeń,
• obejmujące licencje udzielone dłużnikowi,
• a ponadto gwarancje lub akredytywy wystawione przed dniem otwarcia postępowania.

Umowy te z mocy prawa podlegają ochronie. Jeśli po otwarciu restrukturyzacji dojdzie do wypowiedzenia umowy przez kontrahenta z powodu zaległości w płatnościach objętych układem, czynność ta nie odniesie skutków prawnych. Zatem dłużnik otrzymuje komfort, że czekający na spłatę niezadowolony wierzyciel nie będzie mógł wypowiedzieć łączącej ich umowy, a tym samym nie zablokuje działalności dłużnika. W rezultacie restrukturyzacja ma większą szansę powodzenia.

Spis umów o podstawowym znaczeniu

Co zrobić w sytuacji, gdy dana umowa nie jest objęta z mocy prawa zakazem wypowiadania? Ustawodawca przewidział rozwiązanie także na tę okoliczność. Celem objęcia ochroną przed wypowiedzeniem umów, które nie zostały wymienione wprost w ustawie, sporządza się specjalny spis tychże umów. Zgodnie z art. 256 ust. 2 PR od dnia otwarcia postępowania do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia, wypowiadanie innych umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika jest niedopuszczalne.

Oznacza to, że praktycznie każda umowa mogłaby się znaleźć w spisie umów, pod warunkiem, że cechuje się podstawowym znaczeniem dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika.

Ustawodawca nie wyjaśnił, jak należy rozumieć wspomniane kryterium, co w praktyce wywołuje kontrowersje. Wydaje się, że jako umowę mającą podstawowe znaczenie dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika należałoby uznać taką umowę, która:

• ma bezpośredni związek z prowadzoną działalnością,
• nie jest łatwa do zastąpienia,
• jej brak istotnie wpłynie na działalność dłużnika.¹

Zakaz wypowiadania umów obowiązuje niezależenie od rodzaju prowadzonego postępowania restrukturyzacyjnego. Oznacza to, że ma zastosowanie w:

• postępowaniu o zatwierdzenie układu z obwieszczeniem o ustaleniu dnia układowego,
• postępowaniu układowym,
• przyspieszonym postępowaniu układowym,
• postępowaniu sanacyjnym.

Korzystanie przez dłużnika z uprawnienia wiąże się z określonymi obowiązkami prawnymi, których musi dopełnić zarówno dłużnik, jak i pozasądowy organ postępowania.

Spis umów o podstawowym znaczeniu będzie obowiązywać pod warunkiem sporządzenia go i zamieszczenia w aktach sprawy prowadzonych w systemie teleinformatycznym w terminie do trzech tygodni od dnia otwarcia postępowania. Obowiązek ten ciąży na pozasądowym organie postępowania tj. na nadzorcy sądowym w postępowaniu układowym i przyspieszonym postępowaniu układowym, na nadzorcy układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu z obwieszczeniem o ustaleniu dnia układowego, na zarządcy w postępowaniu sanacyjnym.

W doktrynie przyjmuje się, że pierwotnie złożony spis może być aktualizowany wraz ze zmianą stosunków z wierzycielami w toku postępowania i sytuacji dłużnika. Oznacza to, że jeśli dana umowa nie była na tyle istotna, aby ją umieścić w spisie umów w ustawowym terminie, to można dokonać uzupełnienia spisu o tę umowę, jeśli następnie stała się ona na tyle istotna w bieżącej działalności operacyjnej, że konieczne jest zapewnienie jej prawnej ochrony.²

Zakaz wypowiadania umów nie jest zakazem bezwzględnie obowiązującym

Ustawodawca przewidział, że wierzyciele mogą wypowiedzieć chronione umowy pod warunkiem uzyskania odpowiedniej zgody na dokonanie tej czynności. W zależności od właściwego postępowania zgoda na wypowiedzenie umowy musi być wyrażona przez radę wierzycieli, a w przypadku jej braku – przez sędziego-komisarza. W postępowaniu o zatwierdzenie układu, ze względu na charakter pozasądowy, nie występuje rada wierzycieli ani sędzia-komisarz, w związku z czym w doktrynie istnieje nierozwiązany spór, czy umowy takie można wypowiedzieć i czy kompetencję w tym zakresie posiada nadzorca układu. Przedmiotem oceny podmiotu, który wyraża zgodę na wypowiedzenie umowy, powinien być wpływ jej zakończenia na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika w kontekście wykonania układu.

Zgoda na wypowiedzenie umowy objętej zakazem wypowiadania umów jest zasadą ogólną. Istnieją wyjątki związane z okolicznościami powstałymi po otwarciu postępowania, które uzasadniają i uprawniają wierzyciela do wypowiedzenia umowy objętej ochroną.

Warunkiem korzystania z ochrony w postaci zakazu wypowiadania określonych umów jest prawidłowe wykonywanie tychże umów po dniu otwarcia postępowania, co rozumie się przede wszystkim przez bieżące regulowanie zobowiązań umownych. Przesłanka ta warunkuje jednocześnie późniejsze zatwierdzenie układu, co jest faktycznym celem restrukturyzacji. W przypadku zaprzestania regulowania bieżących zobowiązań, które nie są objęte restrukturyzacją, wierzyciel ma prawo wypowiedzieć dłużnikowi umowę.

Jak wspomniano na wstępie, zakaz obejmuje wypowiedzenie z tytułu zaległości objętych restrukturyzacją. Zakaz nie wpływa jednak na umowne podstawy wypowiedzenia, pod warunkiem wystąpienia takiej przyczyny po otwarciu postępowania.

Dłużnik powinien pamiętać, że zakaz wypowiadania umów jest instytucją służącą jemu, a nie wierzycielom. W związku z tym, jeśli wolą dłużnika lub zarządcy w sanacji jest wypowiedzenie umowy, można takiej czynności dokonać. Ponadto pamiętać należy, że zakaz nie obejmuje wygaśnięcia umowy na skutek upływu czasu czy rozwiązania w drodze zgodnego porozumienia stron.

Jeśli Twoja firma zmaga się z problemami finansowymi i rozważasz restrukturyzację, zgłoś się do nas po profesjonalną pomoc prawną. Gwarantujemy profesjonalizm i zaangażowanie w procesie ratowania firmy.

Przypisy:

1. N. Frosztęga, M. Waberski, Spis umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika, “Rzeczpospolita”, https://www.zimmerman.com.pl/RZ-03.06.2022.pdf ↩︎
2. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Wyd. 7, Warszawa 2022 ↩︎